یکی از هنرهای اصیل ایرانی، هنر قلمکاری است که بسیار هم پرطرفدار می‌باشد. قلمکاری هنر دیرینه ایران زمین از گذشته تا به امروز بوده و این روزها با علاقه مردم به طراحی‌ها و پارچه‌های سنتی، می‌توان شاهد رشد و رونق این هنر برجسته بود. در این سری از مقالات ویکندلی که به هنرهای اصیل ایران زمین می‌پردازیم، این بار به سراغ هنر قلمکاری رفتیم و با معرفی برند بهیرا به عنوان یکی از برندهای فعال در حوزه قلمکاری در شهر زیبای اصفهان همراه شما خواهیم بود.
قلمکاری یا چیت‌سازی
گاها از عبارت چیت‌سازی به جای قلمکاری استفاده میشود که به لحاظ فنی اشتباه است. چیت در فرهنگ لغات فارسی به معنی پارچه نخی نازک است. در پیشه چیت‌سازی به عنوان یکی از هنرهای چاپ یا نقش زدن بر روی پارچه، طرح‌ها و نقش‌ها بر روی پارچه‌های پنبه‌ای یا ابریشمی کشیده می‌شوند. با گذشت زمان استفاده از قالب‌های چوبی رایج شده و با استفاده از این روش، مشکل زمان‌بر بودن و عدم هماهنگی نقوش نیز رفع گردید.
در این روش قالب‌های چوبی در طرح‌های مختلف با الهام از گل و گیاهان، حیوانات، نقش‌های اسلیمی، اشعار فارسی و یا مناظر تاریخی کنده‌کاری می‌شوند و سپس روی آنها رنگ زده شده و بر روی پارچه قرار داده میشود تا طرح بر روی پارچه نقش ببندد. به این ترتیب بود که هنر و پیشه قلمکاری شکل گرفت. یکی دیگر از تفاوت‌های چیت‌سازی و قلمکاری، استفاده از رنگ‌های کمتر در روش قلمکاری است. در قلمکاری قالب‌های چوبی یا به اصطلاح مُهر به صورت کامل در ظرف رنگ قرار می‌گیرند و نمی‌توان رنگ‌های بیشتری برای یک نقش استفاده کرد.
تاریخچه قلمکاری در جهان
اولین روش طرح‌دار کردن پارچه‌ها، نقاشی بر روی پارچه بوده است که با پیشرفت بشر به استفاده از قلم مو و امثالهم انجام می‌گیرد. چاپ باتیک از اولین روش‌های منقوش کردن پارچه، مربوط به کشورهای جنوب شرقی آسیا و حدود دو هزار سال پیش است. با گذشت زمان، استفاده از مهر و قالب‌های چوبی یا همان قلمکاری جایگزین نقاشی با دست بر روی پارچه گردید. تاریخچه قلمکاری در جهان به حدود قرن چهارم پیش از میلاد بازمی‌گردد. گفته میشود که این هنر ابتدا در هندوستان رایج بوده است، اما بیشتر تاریخ‌نگاران و متخصصان معتقدند که قلمکاری یک هنر اصیل ایرانی است.
تاریخچه قلمکاری در ایران
تاریخچه هنر قلمکاری در ایران به زمان غزنویان باز می‌گردد، یعنی در حدود قرن چهارم هجری. این پیشه در زمان صفویه و در شهر اصفهان به عنوان پایتخت ایران در آن زمان رونق بسیاری یافت. تا به امروز نیز اصفهان، نصف جهان، شهر اصلی در صنعت قلمکاری در ایران است. شهر خورزوق در اصفهان با توجه به داشتن زمین‌های وسیع و آفتابی بودن هوا، فضای مناسبی برای پهن کردن پارچه‌های قلمکاری شده بوده است و تا به امروز نیز مرکز تولید پارچه‌های قلمکاری در ایران می‌باشد، به طوری که بیش از 70 درصد نیاز کشور به پارچه‌های قلمکاری در تولیدی‌های این شهر تامین می‌گردند.
انواع قلمکار
به طور کلی سه نوع قلمکار داریم: قلمکار زر و اکلیلی، قلمکار خمره‌ای و قلمکار جیگرنات.
1. قلمکار زر یا اکلیلی
در این نوع از قلمکار از اکلیل یا ورق طلا برای تزئین پارچه استفاده میشود. این روش با توجه زمان‌بر بودن فرایند تولید و گران شدن محصول نهایی، به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگرچه در گذشته در طراحی و تولید لباس درباریان از این نوع قلمکار استفاده می‌شده است.
2. قلمکار خمره‌ای
این نوع از قلمکار دارای 3 مرحله مجزا بوده و در نتیجه پروسه طولانی دارد. در قلمکار خمره‌ای از پارچه‌های چلوار عریض استفاده میشود و پس از مرحله «سنگ‌گیری»، در طی 3 مرحله موم‌کشی، صباغی و موم کردن قلمکار خمره‌ای انجام می‌گیرد.
3. قلمکار جیگرنات
قلمکار جیگرنات، رایج‌ترین، راحت‌ترین و کم هزینه‌ترین نوع قلمکار است. از آنجایی که از پارچه‌های ارزان استفاده میشود و مراحل پیچیده و پرهزینه‌ای ندارد، محصول نهایی نیز با قیمت مناسبی به بازار عرضه می‌گردد و در نتیجه مردم عام بیشتری می‌توانند از این هنر دیرینه ایران بهره‌مند شوند.
رنگ‌های مورد استفاده در قلمکاری
همانطور که در بالا گفته شد، از رنگ‌های محدودی برای یک نقش در قلمکاری به واسطه ماهیت ابزار قلمکاری استفاده میشود. در گذشته از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌شده است، اما در حال حاضر با توجه به پیچیده و دشوار بودن مراحل تولید رنگ‌ها، رنگ‌های شیمیایی محبوب گشته‌اند. برای طراحی پارچه‌ها با کمک قلمکاری، عمدتا از رنگ‌های مشکی، سبز، آبی، زرد و قرمز استفاده می‌گردد.
برند بهیرا که با استفاده از هنر قلمکاری، دست به طراحی‌های خلاقانه و تولید لباس‌هایی عجین با اصالت ایرانی زده است، از این رنگ‌ها در طیف‌های متنوع‌تری در کارهای خود استفاده می‌کند، به طوری که حتی رنگ صورتی نیز در میان محصولات بهیرا دیده میشود. از جذابیت‌های دیگر این برند، تولید محصولات با طیف‌های رنگی متنوع و متناسب با هر سلیقه‌ای می‌باشد، بنابراین فرقی ندارد که عاشق رنگ سبز یشمی هستید یا مغز پسته‌ای یا سبزآبی، برند بهیرا همواره یک گزینه ویژه برای شما دارد. به طور کلی انتخاب رنگ در این برند با توجه به ماهیت هر فصل صورت می‌گیرد، البته با حفظ ماهیت سنتی کارها.
جنس پارچه در قلمکاری
به طور معمول از پارچه‌هایی با جنس پنبه، ابریشم، متقال، کرباس، کتان و چلوار در هنر قلمکاری استفاده میشود؛ اما بهترین نوع پارچه برای قلمکاری، پارچه‌های نخی هستند، چراکه پذیرش رنگ در الیاف پنبه بهتر از پشم است. اگر به محصولات برند بهیرا توجه کنید، متوجه می‌شوید که در تولید محصولات این برند نیز از پارچه‌های کتان و پنبه استفاده می‌گردد تا کیفیت خوبی داشته باشند. علاوه بر این، از پارچه‌های ساده استفاده میشود تا با کمک تکنیک چاپ دستی بر روی پارچه (قلمکاری) پارچه‌ها طراحی گردند.
موارد استفاده از هنر قلمکاری
از قلمکاری برای تولید محصولات متنوعی اعم از رومیزی، لحاف، مجمعه پوش، پرده، روکش صندلی، سفر و سجاده استفاده میشود. اما نکته حائز اهمیت در این خصوص، تلفیق هنر قلمکاری و طراحی لباس است، به گونه‌ای که بسیاری از هنرمندان از گذشته تا به امروز برای تهیه و طراحی پارچه‌های لباس از این هنر بهره گرفته‌اند؛ در حال حاضر برندهایی نیز در ایران فعالیت دارند که دست به طراحی‌های خلاقانه با کمک هنر قلمکاری زده‌اند که یکی از این برندها، برند بهیرا می‌باشد.
به طور کلی، تلفیق هنرهای اصیل ایرانی با صنعت مد و فشن می‌تواند تغییرات چشمگیری در صنعت مد و فشن ایران ایجاد نماید و این هم به نفع طراحان لباس و فعالان حوزه مد و فشن چه در ایران و چه در عرصه بین‌المللی با توجه به علاقه مردم سایر کشورها به هنرهای سنتی ایران، و هم به نفع صنعتگران بخش‌های کلان می‌باشد.
بهیرا، برند شاخص در حوزه طراحی لباس با بهره‌گیری از هنر قلمکاری
بهیرا اثر هنری است که بر جسم می‌پوشانیم و بر روح می‌افزاییم: شعاری که به واقع هویت و ماهیت برند بهیرا را به خوبی نشان می‌دهد. برند بهیرا مخفف نام طراح آن بهناز رجاییه و البته به معنی زیبا و نیکو می‌باشد. بهناز رجاییه، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، فعالیت خود را در حوزه طراحی پارچه و لباس از سال 94 آغاز و با انجام چاپ‌های ساده مثل چاپ لینو لباس‌هایی را طراحی و تولید می‌کرده است.
از سال 98، برند بهیرا وارد مرحله حرفه‌ای خود شد و فروش محصولات به صورت آنلاین و یا به صورت فروش در گالری‌ها انجام می‌گرفت. علاقه او به طراحی پارچه و با توجه به اصالت وی که به شهر اصفهان بازمی‌گردد، علاقه او به هنر قلمکاری دوچندان شده و در نتیجه عشق او به تلفیق این هنر با صنعت فشن، آن هم به شکل امروزی، با تولد برند بهیرا همراه گشت. بهیرا راه‌اندازی شد تا با تلفیق رنگ‌ها و فرم‌های اساطیر کهن ایران و جهان، به واسطه‌ی تکنیک چاپ دستی و نقاشی روی پارچه به بیانی مدرن و منحصر به فرد برسد.
با توجه به علاقه مردم امروز به ویژه خانم‌ها و به طور خاص‌تر خانم‌های جوان زیر 30 سال به داشتن استایلی متمایز، برند بهیرا سعی در طراحی پارچه‌هایی خاص و مختص خود برند را دارد که در بازار موجود نمی‌باشند؛ به همین دلیل است که برند بهیرا از مُهر‌های مختص خود برای طراحی پارچه‌ها استفاده می‌کند و در نتیجه مزیت رقابتی ویژه‌ای را برای خود به ارمغان آورده است.
بسیار سپاسگذارم که تا انتهای این مقاله همراه من بودید. برای خواندن مقالات بیشتر در خصوص تاریخ هنرهای ایران و تاریخچه فشن می‌توانید به بخش آرت سنتر وبسایت ویکندلی مراجعه کنید.
