لباس گیلانی، دریایی از چین و رنگ

از شلیطه‌های شمالی گرفته تا گلونی استان‌های غربی و کلاه مندیل خراسانی، در گذشته با سفر به هر نقطه از کشور، می‌توانستیم فرهنگ آن مرز و بوم را در پوشش افراد محلی کشف کنیم. به تدریج لباس‌های محلی در اغلب استان‌های کشور جای خود را لباس‌های مرسوم امروزی داده و تنها برخی از نقاط ایران سنت استفاده از پوشش محلی را همچنان حفظ کرده است. در سری محتواهای بررسی لباس‌های محلی استان‌های کشور، این بار به سراغ خطه گیلان و بررسی لباس گیلانی خواهیم رفت.

یکی از زیباترین و شادترین لباس‌های محلی ایران، لباس گیلانی است؛ این لباس سمبل فرهنگ و مظهر قومیتی گیلانی‌هاست، شما با دیدن رنگ‌های مختلف لباس مردم گیلان می‌توانید به یاد طبیعت بکر و رنگارنگ شمال ایران بیافتید و این شادی در لباس قوم گیلان تداعی‌کننده محل زندگی این مردمان است.

تاریخچه لباس گیلانی

قدیمی‌ترین نشانه پوشاک مردم گیلان از اسناد تپه مارلیک کشف شده است، این سند که به بیش از سه هزارسال پیش باز می‌گردد، طرحی از بانوی گیلانی است که تزئیناتی بر روی دامن، پیراهن و سربندش وجود دارد که نشانه‌هایی از این لباس را امروزه نیز در لباس بانوان گیلان مشاهده می‌کنیم.

برخی از محققین بر این باورند که لباس گیلانی قدمتی بیش از چهار هزار سال دارد. به گفته «کریستین برومبرژه»، مردم شناس فرانسوی که درباره پوشاک نواحی کاسپین تحقیقات و تالیفات گسترده‌ای دارد، لباس سنتی حاشیه دریای کاسپین بیانگر خالقیتی بکر است که به خوبی نمایانگر روش متمایز زندگی در این ناحیه از ایران می‌باشد.

متاسفانه امروزه استفاده از لباس‌های محلی کمرنگ شده است و لباس گیلانی با آن رنگ‌های شاد که روح انسان را نوازش می‌کند به درون صندوق‌ها رفته و ما کمتر شاهد استفاده آن هستیم.

تقسیم‌بندی لباس مردم گیلان  

لباس‌های محلی زنان گیلان را می‌توان به سه بخش شرق، غرب و مرکز تقسیم بندی کرد؛ که لباس زنان شرق گیلان به لباس «قاسم آبادی»، زنان غرب گیلان «تالشی» و لباس زنان مرکزی گیلان با عنوان «رسوخی» معروف است.

برخی از بخش‌های لباس زنان گیلان

لچک و سربند

زنان گیلان معمولا از دو سربند استفاده می‌کنند. اول یک سربند در زیر که به لچک معروف است و سربندی دیگر که در رو قرار می‌گیرد. البته این سربندها در مناطق مختلف گیلان اسم‌های متفاوتی دارد.

پیراهن

پیراهن بانوان در مناطق کوهستانی گیلان قدی کوتاه تا نیمه اندام، یقه کوتاه بدون برگردان، چین‌های موازی در جلو سینه و نوارهای چند رنگ در زیر آن دارد. آستین‌های این پیراهن معمولا بلند است و تا مچ دست می‌رسد. پایین پیراهن نیز پرچین است که جلوه زیباتری به این پیراهن می‌دهد. معمولا پیراهن بانوان سن بالاتر بلندتر و جوانان کوتاه‌تر است.

یل و کت

یل که از پارچه‌های مخمل تهیه می‌شود و قدی کوتاه تا حدود زیر سینه دارد، فاقد یقه است، آستین‌های بلند دارد و با سنبوسه‌ای کوتاه مشخص می‌شود. امروزه استفاده از یل در گیلان چندان مرسوم نیست.

جلیقه

به‌جای یل، امروزه بانوان گیلانی از جلیقه استفاده می‌کنند در غرب گیلان به جلخته، در شرق گیلان جرقده یا جرزقه و در جلگه‌های گیلان جلقته، جلتقه نامیده می‌شود. جلوی جلیقه باز است و یراق‌دوزی و سکه‌دوزی می‌شود.

شلیته

بانوان کوهپایه گیلان از دامن‌های پرچین بلند استفاده می‌کنند که رنگ‌های متنوعی دارد که به آن دراز تومان(تنبان) نیز می‌گویند. برای زیباتر شدن این شلیته‌ها از پایین دامن به بالا نوارهای رنگی دوخته می‌شود. البته قد این شلیته‌ها در قسمت‌های مختلف گیلان متفاوت است.

کفش

کفش‌های بانوان گیلانی دو نوع  است که به آن چاروق و چوموش می‌گویند. چاروق بند دارد و از چرم‌های رنگارنگ دوخته می‌شود. البته امروزه بیشتر بانوان گیلانی از کفش‌های مد روز استفاده می‌کنند.

چادر شب

یکی از بخش‌های معروف لباس گیلانی چادر شب است که معمولا به قسمت کمر بسته می‌شود. مهم‌ترین مرکز تولیدی چادرشب، قاسم آباد است که به دلیل طرح و رنگ‌های زیبایش جلوه‌ی خاصی دارد. چادرشب بسیار متنوع است و توسط زنان بافته می‌شود و جزئی از صنایع دستی شرق گیلان است. این چادر را در هنگام کار به کمر خود می‌بستند تا گرم بمانند.

احتمال می‌دهند که در گذشته از این چادر به عنوان روانداز در شب استفاده می‌کردند و به همین دلیل به آن چادر شب می‌گویند. امروزه از چادر شب به عنوان رومیزی، روتلفنی، روتختی و … نیز استفاده می‌شود. طرح‌های چادر شب دارای تنوع زیادی است از جمله از این طرح‌ها می‌توان به طرح بز کوهی و مرد اسب سوار اشاره کرد.

برخی از بخش‌های لباس گیلانی مردانه

کلاه

اساسا، کلاه مردان گیلان از جنس نمد است، البته شکل و طرح‌های مختلفی داشته و در طول تاریخ تغییراتی کرده است.

پیراهن

پیراهن مردان گیلان دارای برشی ساده، آستینی راسته و یقه بدون برگردان است که رنگ آن سفید و گاه قرمز و قهوه‌ای است. بر روی این پیراهن‌ها معمولا جلیقه‌ای کوتاه و بی‌آستین پوشیده می‌شود.

شلوار

شلوار مردان گیلان که عموما به رنگ مشکی است دارای دمپایی تنگ و میان‌ساقی متوسط است و این شلوار درون جورابی پشمی قرار می‌گیرد.

پای افزار

نوعی کفش چرمی ساده، که چموش نامیده می‌شود و در مناطق کوهستانی بیشتر استفاده میشود. از دیگر پای افزارهای محلی نیز می توان به گیوه، اُرسی، چوکوتور، چکمه، پوتین گالش، کتله و یا چاروق نیز اشاره کرد.

شال کمر

مردان گیلانی بر روی پیراهن خود شال کمری می‌بندند که از جنس پشم است که معمولا به رنگ سفید و قهوه‌ای است.

کوالگیر

چوپانان در روز از پوشش کوتاهی استفاده می‌کنند که به «کوالگیر» معروف است و در شب از نوع دیگری به نام «شوالا» است که هر دو به صورت نمدمالی ساخته می‌شود.

منابع:
کتاب آشنایی با لباس و پوشاک سنتی مردم- دکتر حسین یاوری

مقاله لباس مردم گیلان- خانم زینت رداژ دانشجوی کارشناسی ارشد رشته طراحی دوخت و پارچه دانشگاه مارلیک نوشهر

https://namnak.com/

دانشجویان ایران ایسنا، لباس محلی نماد طبیعت