قوم لر یکی از اقوام دوست‌داشتنی ایران هستند که فرهنگ چندهزارساله دارند. در این مقاله از سری مقالات آرت سنتر در زمینه معرفی لباس‌های محلی ایران، قصد داریم به سراغ پوشش مردمان لر و لباس لری برویم و جزئیات آن را باهم بررسی کنیم.
جغرافیای مناطق لرنشین به سه بخش تقسیم می‌شود که شامل موارد زیر است:
۱. لر فیلی
۲. لر بختیاری
۳. لر جنوبی
البته مدل دیگری نیز این تقسیم‌بندی را انجام می‌دهند که شامل «لر کوچک» و «لر بزرگ» است.
در همین ابتدای امر شاید برایتان جالب باشد که بدانید منظور از واژه فیلی برای معرفی اقوام لر چیست. تا دوره‌ی صفوی تقسیم سرزمین‌ها به صورت لر بزرگ و لر کوچک بود. بعد از فروپاشی، اتابکان لر روی کار آمدند. والیان فیلی -که از طایفه فیلی بودند- به مرور زمان اسم طایفه‌ی فیلی- که والیان از آن برخواستند را بر روی همه‌ی ساکنان سرزمین لرستان و ایلام امروزی گذاشتند.
برخی از بخش‌های لباس لری زنانه (لر فیلی)
لباس لری زنانه در عین سادگی، زیبایی و شادی خود را حفظ کرده است. معمولا زنان جوان از لباس‌های روشن‌تر و زنان مسن از لباس‌های تیره‌تر استفاده می‌کنند.
پیراهن
پیراهن بانوان لر که به جومه و کراس معروف است، بلند، ساده، گشاد و به شکل ذوزنقه است. یقه لباس گرد و چاکدار است و جلوی آن دکمه می‌خورد. این پیراهن‌ها، گلدار و ساده است و پایین آستین آن معمولا شکاف‌‌دار و بدون دکمه است. معمولا زیر این پیراهن از پیراهن دیگری نیز استفاده می‌شود که دارای برش ساده است.
شلوار
شلوار بانوان لر دوخت و برش مخصوص به خود را دارد که قسمت بالای آن، پهن، گشاد و دارای لیفه است. برخی از این شلوارها دو رنگ است و تقریبا تا قسمت بالای زانو یک رنگ دارد و قسمت دیگر رنگش متفاوت است. معمولا در قسمت پایین شلوار، یراق‌دوزی، نقش‌بندی، نواردوزی و … انجام می‌شود.
یک نوع دیگر شلوار وجود دارد که به آن شلوار «گل نقطه‌ای» می‌گویند. این شلوار امروزه در بازار لرنشین وجود دارد که در رنگهای مختلف و طرح‌های متنوع است. گشادی این شلوار معمولی است و از یک نوع پارچه استفاده می‌شود.
کت یا کلنجه
کلنجه کاملا شبیه کت‌های امروزی است. آستین کامل جلو باز و حالت راحت راحتی دارد. جنس آن معمولا مخمل است و با یراق و نوار تزئین می‌شود.
جلیقه
جلیقه فیلی، همانند کلنجه است ولی فاقد آستین و کمی کوتاه‌تر از آن است. در قدیم بیشتر سکه‌دوزی روی آن صورت می‌گرفت اما امروزه بیشتر از رشته‌های آویز مهره استفاده می‌شود.
سرداری
سرداری بلند‌تر از کت بوده و آستین کامل دارد. لبه جلو سرداری و آستین آن با نوار یراق تزئین می‌شود.
بال کل
تمام مشخصات سرداری را دارد با این تفاوت که آستین آن کمی کوتاه‌تر است.
گُلوَنی (Golvani)
سربندی با قدمت 3 هزار ساله و نمادی از شکوه زاگرس‌نشینان ایران است. گلونی (به فارسی گلبندی) یکی از قدیمی‌ترین سربندهای ایرانی است که قوم لر، لک و کرد از آن استفاده می‌کنند. ریشه این سربند به اقوام کاسیت برمی‌گردد که از اجداد قوم لر هستند.
از دیدگاه صنایع دستی، گلونی نوعی سربند با نخ ابریشم است که چاپ روی آن چاپ کلاقه‌ای (باتیک) بوده که بعد از شست و شو از بین نمی‌رود. رنگ گلونی بیشتر قرمز و مشکی است اما رنگهای دیگر آن نیز در مراسمات خاص توسط جوانان استفاده می‌شود و بستن گلونی در مناطق مختلف عشایر نشین لرستان گره‌های مخصوص و اندازه‌های متفاوت دارد.
نکته جالب توجه این است که گلونی فقط مخصوص زنان نیست، مردان نیز گاهی اوقات از این سربند زیبا استفاده می‌کنند.
لباس لری مردانه
لباس لری مردان پیوندی ناگسستنی با ایران باستان دارد و این لباس همچون لباس‌های دیگر اقوام ایرانی، ریشه‌های تاریخی دارد.
پوشاک مردان، نسبت به پوشاک زنان از جزئیات کمتری برخوردار است. که به برخی از اجزا آن، می‌پردازیم.
کلاه
کلاه مردان لر اغلب از جنس نمد است، به‌طور کلی 4 نوع کلاه از جنس نمد وجود دارد که شامل: مخروطی، استوانه‌ای، ایستا و تاشو است.
سربند
پارچه‌ای چهارگوش است که به دور کلاه بسته می‌شود. این پارچه چهارگوش می‌تواند در رنگهای مختلف باشد و دو طرف آن معمولا ریش‌دار است.
پیراهن
پیراهن اقوام لر، شامل برشی ساده و آستینی راسته است. یقه این نوع پیراهن در پهلوی گردن و گاه در جلو آن قرار دارد. رنگ این پیراهن معمولا سفید است و گاه در رنگهای مختلف نیز دیده می‌شود.
شلوار
هنگاک پوشیدن لباس لری، مردان لر از دو نوع شلوار استفاده می‌کنند؛ شلوار دمپا بسته و دمپا باز.
شلوارهای دمپا بسته همانطور که از اسمش مشخص است، قسمت دمپا آن تنگ است و شبیه به شلوارهای جافی می‌باشد.
شلوارهای دمپا باز، برشی راسته مانند دارد و اندازه دمپا آن بین 35 تا 45 است. در قسمت دمپا این دو شلوار آستری دوخته می‌شود و چرخکاری صورت می‌گیرد.
ستره
روپوشی که مردان لر از آن استفاده می‌کنند را ستره می‌نامند. ستره که بلندی آن تا زیر زانو می‌رسد، در رنگهای متنوع است و بیشتر اوقات شامل طرح‌های گلدار و نقش‌دار نیز می‌شود. البته که گلدار بودن روپوش فقط مختص به مردان لر نیست و مردان هخامنشی نیز از لباس‌های گلدار استفاده می‌کردند. لازم به‌ذکر است که ستره بدون یقه برگردان و گرد است و فقط به‌وسیله شال کمر نگهداشته می‌شود.
شال کمر
شال کمر مردان لر مانند مردان کرد بخش مهم و جدانشدنی لباس آنها است. این شال‌های کمر، عرض کمی دارند ولی طول آن زیاد است و بر روی ستره پوشیده می‌شود. شال کمر می‌تواند ساده یا طرحدار باشد. پیش‌بینی می‌شود که قدمت ستره و شال کمر مردان لر به ایران باستان برمی‌گردد و در تندیسی که از هزاره اول پیش از میلاد کشف شده، یک مرد را با شال، ستره و خنجری زیر آن نشان می‌دهد که شباهت زیادی به لباس کنونی مردان لر دارد.
علاوه بر آن این لباس با لباس زرتشتیان نیز پیوند دارد.
کپنک
لباسی نمدی و مستعطیل شکل است که در تولید آن معمولا از عملیات رنگرزی استفاده نمی‌شود، به همین دلیل به رنگ خود پشم است و در طیف‌های سفید، کرم، خاکستری و مشکی است. این بالاپوش مخصوص سرما است و جلو باز بوده و بیشتر لباس چوپانان، ساربانان و درویشان است.
پاپوش یا گیوه
پاپوش مردان لر در زمان‌های قدیم بیشتر به رنگ سفید بوده و دست بافت و دست دوز کرمانشاهی است.به کفش‌های مردان لر کلاش نیز می‌گویند.
سخن پایانی
لباس لری در عین سادگی، نمادی مهم از فرهنگ ایرانی است که متاسفانه مثل لباس اکثر اقوام ایرانی کمتر از گذشته از آن استفاده می‌شود البته امروزه نیز بعضی از اقوام لر از لباس سنتی خود در مراسم‌هایشان استفاده می‌کنند و وظیفه ما این است که لباس و فرهنگ‌های دیرینه خود را حفظ کنیم.
منابع:
1.مقاله: بررسی پوشاک مردان لر فیل استان لرستان-علی محمودی عالمی (استادیار)- سید فاطمه موسوی (کارشناسی ارشد طراحی لباس)
- لباس لرهای فیلی در استان‌های لرستان-قائد رحمت- انتشارات مطیع
- آشنایی با لباس‌ها و پوشاک سنتی مردم مناطق مختلف ایران- دکتر حسین یاوری- شیدا سرخوش- انتشارات آذر
- مقاله: بررسی پوشاک مردان لر فیل استان لرستان-علی محمودی عالمی (استادیار)- سید فاطمه موسوی (کارشناسی ارشد طراحی لباس)
- پبج @azhya_luristan
- مقاله سیر تحول گُلوَنی لرستان- ریحانه طالبی کتیگ لاهیجانی- ایراندخت جاودان سیرت-
- مقاله مقایسه تطبیقی مضامین مشترک گیاهان مقدس در نقش‌مایه‌های گیاهی معماری پیش از اسلام ایران و آرایه‌های معماری دوران اسلامی- وحید حیدرنتاج- میترا مقصودی
