در ادامه مجموعه مقالات پژوهشی درباره تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، امروز به آیتم کت و قصه پر فراز و نشیب آن در میان اقوام ایرانی از سال‌های دور تا به امروز می‌پردازیم و سپس برندهای مطرح ایرانی که کت زنانه و مردانه تولید می‌کنند را همراه با پیشنهاد استایل معرفی می‌کنیم. پس با ما همراه باشید تا این بار از دریچه‌ای متفاوت به استایل خود نگاه کنیم.
در طول تاریخ و در سراسر دنیا، انتخاب لباسی راحت و در عین حال زیبا از دغدغه‌های هر ملتی بوده است. کت جزو آیتم‌هایی به شمار می‌آید که هر دو فاکتور راحتی و زیبایی را به صورت یک‌جا در خود جای داده است. البته که می‌توان فاکتورهای دیگری هم‌چون محافظت در برابر سرما را نیز اضافه نمود. در دنیای امروز، به ویژه در سال‌های اخیر، کت جزو محبوب‌ترین لباس‌ها در میان زنان و مردان در هر رده سنی می‌باشد؛ فرقی هم ندارد که در چه فصلی از سال هستید، کت زنانه و مردانه می‌تواند پای ثابت استایل شما از هر نوع کلاسیک، کژوال و … باشد.
کت چیست؟
پیش از این که به بررسی آیتم کت زنانه و مردانه در میان اقوام ایرانی بپردازیم، بهتر است که بدانیم در اصل به چه نوع لباسی کت می‌گویند. کت معادل واژه انگلیسی coat، به لباسی با آستین‌های بلند گفته می‌شود که هم توسط مردان و زنان پوشیده می‌شود. همانطور که گفته شد، کت‌ها در طول تاریخ هم برای محافظت در برابر سرما و به هم به منظور زیباتر کردن استایل مورد استفاده قرار می‌گیرند. کت‌ها معمولا از سمت جلو و به وسیله دکمه، زیپ، کمربند، بندهای چسبی و غیره بسته می‌شوند. البته که با افزایش خلاقیت در صنعت مُد و پوشاک، کت‌ها شکل و شمایل تازه و خلاقانه‌ای به خود گرفته‌اند و تنوع آنها بیشتر شد.
از کت‌ها در انواع مختلف آن برای مکان‌ها و مراسم‌های مختلف استفاده می‌شود. پیشنهاد می‌کنم برای آشنایی بیشتر با انواع کت‌ها، حتما مقاله «آشنایی با انواع کت» را مطالعه کنید.
تاریخچه جهانی کت زنانه و مردانه: از کرست‌های تنگ تا استایل‌های راحت با کت
سبک پوشش زنان در گذشته مانند استفاده از کرست‌های تنگ و پیراهن‌هایی دوخته شده از پارچه‌ها و تزئینات سنگین، به نوعی نشان از محصور بودن زن‌ها داشت. با پر رنگ‌تر شدن نقش زنان در جامعه و پیدایش تمایلات فمینستی در کنار جنبش‌هایی برای نشان دادن حقوق برابر زن و مرد و تشویق زنان به حضور بیشتر در جامعه، نیاز به طراحی و تولید لباس‌های راحت‌تر و کاربردی‌تر برای زنان را افزایش داد؛ به این ترتیب، استفاده از کت در میان زنان رواج یافت.
مردان نیز از گذشته تا به امروز از کت (به شکل‌های مختلف مانند ارخالق یا کت‌های امروزی) به همراه شلوار یا پیراهن در استایل خود استفاده می‌کنند.
کت زنانه و مردانه در ایران
در ایران نیز کت‌ها همواره محبوبیت خود را در میان افراد حفظ کرده‌اند. اگرچه شکل پوشش اقوام ایرانی از دوران مادها تا به امروز، روندی را طی کرده است تا به کت‌های امروزی برسد.
کت در دوران مادها و پارس‌ها
بررسی پوشش اقوام آریایی یعنی مادها و پارس‌ها، استفاده از شنل‌هایی با آستین‌های بلند و قد بلند تا مچ پا که مانند خرقه شانه‌ها را می‌پوشاند، را نشان می‌دهد. به این نوع پوشش جُبه نیز گفته می‌شود. در نقوش تخت جمشید، تصویر یک اشراف مادی با شنل آسیتن‌دار و بلند را می‌توان دید که بر روی شانه‌ها انداخته شده است. اگر به شکل این شنل در تصویر دقت کنید، به نوعی تداعی‌گر کت‌های (بهتر بگوییم، اورکت‌های) ساده و بدون یقه امروزی می‌باشد.
کت در دوران پارت‌ها (اشکانیان)
پارت‌ها به تبعیت از مادها نیز از شنل‌های آستین‌دار، اما این بار گشادتر، برای تکمیل پوشش خود استفاده می‌کردند. این شنل‌ها معمولا به هنر قلاب‌دوزی مزین بودند.
کت زنانه و مردانه در دوران ساسانیان
با گذشت زمان پوشش مردم ایران تغییر کرد و در کنار شنل‌های بلند یا اورکت‌ها، از کت‌های کوتاه به نام ارخالق استفاده می‌شد. ابتدا مردان در دوران ساسانیان و سپس زنان نیز در دوره‌های بعد از ارخالق در پوشش خود استفاده کردند. ارخالق یا به عبارت ساده کت کوتاه، نوعی نیم‌تنه‌ی آجیده‌ای است که مردان زیر قبا و زنان روی پیراهن یا قبای خود می‌پوشند.
در نقوش طاق بستان، کتی کوتاه بر تن افراد به خصوص پادشاهان دیده می‌شود؛ این کت‌ها با آستین‌های بلند بر روی پیراهن‌هایی با طرح گل پوشیده شده‌اند. این کت با یک دکمه در جلوی سینه‌ها بسته شده و دور سینه و یقه کت نواردوزی شده است. ظروف نقره‌ای به جا مانده از دوران ساسانیان نیز تصویری از کت‌های کوتاه (یراق) را بر روی خود دارند. تصویری از بهرام گور وجود دارد که ارخالق به تن کرده است.
شاید بتوان ریشه کت‌های کراپ امروزی را همین ارخالق یا کت‌های کوتاه دوره ساسانی دانست.
کت زنانه و مردانه در دوران سامانیان
سامانیان نیز به مانند ساسانیان، از ارخالق در پوشش خود استفاده می‌کردند. اما قد ارخالق در دوران سامانیان بلندتر شد و به زانو رسید و آستین آن نیز کوتاه داشت. به طور کلی، جنس، قد و رنگ ارخالق در دوره‌های مختلف متغیر بود. در برخی از کتاب‌ها به جای ارخالق، از واژه کُرته یا قرطق (کت نظامی مشکی رنگ)، نیمچه و سردوشی، استفاده کرده‌اند.
زنان در این دوره، از ارخالق‌های ابریشمی به عنوان نیم تنه رویی استفاده می‌کردند. این شروع استفاده از کت‌های کوتاه در استایل زنان ایرانی بود.
کت زنانه و مردانه در دوران صفویان
در دوره صفویان نوع دیگری از پوشش شبیه کت در میان مردان رواج یافت که به آن کُردی یا کاتبی (کادبی) گفته می‌شود. در این دوره، از بالاپوش یا نیم‌تنه کوتاهی استفاده می‌شد که متناسب با فصل اندازه آستین آن تغییر می‌کرد. به نیم‌تنه‌های با آستین و جلو بسته، «کاتبی» و به نیم‌تنه‌های بدون آستین و جلو باز «کُردی» می‌گفتند. جنس این کت‌ها اغلب از ماهوت یا اطلس ضخیم زربافت بود و از قلاب‌دوزی و یراق‌های توری برای تزئین کت‌ها استفاده می‌شد.
در کتاب «اصفهان خونین شاه صفی» از اولئاریوس نقل شده است که اعیان و رجال از جمله خود شاه، بر روی قبای خود کت کوتاهی می‌پوشند که به آن کردی می‌گویند؛ قد این کت تا کمر می‌سد، آستین ندارد و از پوست حیوانات برای تزئین قسمت جلویی کت استفاده شده است؛ در زمان اسب‌سواری یا موقع خروج از خانه کت بلندی بر روی دوش انداخته می‌شود که پارچه ابریشمی دوخته شده و به آن «یعقوب خانی» می‌گویند.
در کتاب «تاریخ اجتماعی ایران»، از جملی کارری (که در قرن دوازدهم به ایران سفر کرد) نقل شده است که ایرانیان بر روی جبه‌های خود بالاپوشی به نام کردی با آستری از جنس خز و پوست بره می‌پوشند.
استفاده از کردی‌ها تا حدی رواج یافت که در قرن هفدهم به جای جبه یا ردا مورد استفاده قرار گرفت. اگر به موزه مسجد شاه صفی‌الدین اردبیلی در شهر اردبیل بروید، این نوع پوشش را از نزدیک می‌توانید ببینید.
زنان صفوی، ارخالق‌هایی از جنس پشم با نقش و نگارهای رنگی نیز به تن می‌کردند.
کت زنان و مردان در دوران افشاریان و زندیان
در دوران افشاریان و زندیان، از قبایی شبیه به ارخالق در دوران صفویان در پوشش مردان مورد استفاده قرار می‌گرفت. زنان نیز از ارخالق استفاده می‌کردند و آن را بر روی پیراهن‌های خود می‌پوشیدند؛ قسمت بازوی ارخالق‌ها جواهردوزی و گاها از هنر سنبوسه‌دوزی استفاده می‌شد. در زمستان‌ها، زنان بر روی ارخالق، کلیجه‌هایی با آستر پوست می‌پوشیدند.
کت زنانه و مردانه در دوران قاجاریه
مردان در دوران قاجاریه، در ادامه دوره‌های قبلی، از ارخالق در پوشش خود استفاده می‌کردند که بر روی آنها نقوشی از گل و بتونه نقش بسته بود. از آنجای که مردان ارخالق را زیر قبا به تن می‌کردند، تصویر زیادی از آن وجود ندارد. استفاده از قبا یا جبه و کلیجه در میان مردان قاجار نیز رواج داشت که به تکامل این پوشش به شکل مانتو یا کت در دنیای امروز کمک کرد. همچنین مردان ارتش جنگ، از کت‌های سیاه رنگ چسبان به همراه شلوار استفاده می‌کردند.
ارخالق‌ها محبوبیت خود را در میان زنان در دوران قاجاریه حفظ کردند، نیم تنه یا کت‌های بلندی از پارچه‌های نفیس با آستین‌های سنبوسه‌دوزی یا گلابتون‌دوزی که بر روی پیراهن می‌پوشیدند. زنان جلوی ارخالق خود را علیرغم وجود دکمه نمی‌بستند، چراکه می‌خواستند پیراهن زیرین و زیورآلات‌شان به خوبی معلوم شود. آستین ارخالق‌ها در دوران قاجار به دو شکل بود: گاهی بر روی ساعد برگردانده و گاه به صورت آزاد آویزان می‌شد. نوع دیگری از ارخالق در این دوره در میان زنان رواج یافت که به آن «چیگن» می‌گفتند؛ چیگن کت کوتاه یا ارخالقی بود که سنبوسه‌دوزی روی آستین آن تا آرنج ادامه داشت و از یراق و گلابتون‌دوزی برای تزئین آن استفاده می‌شد؛ هرچه یراق‌ها پهن‌تر بودند، مجلل‌تر محسوب می‌شدند. طبقات پایین جامعه نیز از ارخالق ییا چیگن استفاده می‌کردند اما به جای زردوزی، قیطان‌دوزی استفاده می‌شد.
ارخالق یا یل همچنان در پوشش زنان ایرانی مانند زنان اهل ابیانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در دوران دوم صفویه، شکل آستین ارخالق تغییر کرد و به صورت شمشیری درآمد. امروزه نیز کت‌هایی با آستین‌های شمشیری در کالکشن برندهای مطرح ایرانی و خارجی به وضوح دیده می‌شود.
کت زنانه و مردانه به شکل امروزی
همانطور که در بالا توضیح داده شد، استفاده از کت به شکل‌های مختلف از جمله ارخالق یا کردی در دوره‌های مختلف رواج داشت. تغییر و تحولات در صنعت مد و پوشاک در ایران و جهان، شکل کت‌ها را تغییر و به شکل امروزی آن درآورد. کت‌ها در حاضر انواع مختلفی دارند که در مقاله‌ای جداگانه به طور مفصل به آنها پرداخته‌ام.
در سال‌های اخیر استفاده از کت در میان مردان و زنان بسیار رواج داشته است. به ویزه زنان، علاقه خود به انواع مختلف کت‌ها را نشان داده‌اند. این علاقه به حدی است که در بسیاری از کالکشن‌های برندهای ایرانی، کت‌های مختلف با طراحی‌های مختلف دیده می‌شوند. کت‌ها هم در استایل‌های پاییزه و زمستانه و هم در استایل‌های بهاره و تابستانی با اندازه، طرح، جنس و نقش و نگارهای مختلف دیده می‌شود.
شما می‌توانید کت را با انواع شلوار، دامن بلند و کوتاه و شلوارک بپوشید. حتی اگر به استایل‌های ترند در سال‌های اخیر دقت کنید، کت به تنهایی نیز پوشیده می‌شود. برای آشنایی بیشتر با نحوه ست کردن کت با آیتم‌های دیگر در استایل خود، حتما به اتاق استایل ویکندلی سر بزنید.
در ادامه، برندهای ایرانی تولیدکننده کت را به شما معرفی می‌کنیم.
معرفی برندهای ایرانی تولیدکننده کت زنانه و مردانه
یولو (YOLO)، شما تنها یک بار زندگی می‌کنید
کولی (CHOLI)، چهل‌تیکه‌های پوشیدنی
سمینا (SAMINA)، تفاوتی از جنس سادگی
آنیتا انوشه (ANITA ANOOSHE)، نقش و نگارهای ایرانی
لیلا (LEILA)، بازبینی هنر کلاسیک برای زنان مدرن
سانیمو (SUNYMO)، سادگی به سبک سانیمو
زایکن (XICON)، پوشاک زنانه فاخر بر مبنای مد پایدار
کروم (CORUM)، تن‌پوشی از دل طبیعت
بازرو (BAZERO)، پرسپکتیوی نو در طراحی و خلق لباس
ماینس سی (MINUSC)، هنر سنتی ایرانی بر تن زنان و مردان مدرن
بهنود (BEHNOODE)، درخشش استایل
بسیار سپاسگزارم که تا انتهای این مقاله همراه من بودید. برای دیدن استایل‌های بیشتر حتما به اتاق استایل ویکندلی سر بزنید. اگر هم علاقه دارید که بیشتر در مورد برندهای ایرانی بدانید، آرت سنتر ویکندلی می‌تواند به شما کمک کند.
منابع:
هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. مهرآسا غیبی، انتشارات هیرمند، 1387
دانشنامه ایران و اسلام، جلیل ضیاپور، انتشارات علمی و فرهنگی، 1370
اصفهان خونین شاه صفی، آدام اولئاریوس، ترجمه حسین کردبچه، جلد دوم، انتشارات هیرمند، 1379
تاریخ اجتماعی ایران، مرتضی راوندی، انتشارات امیرکبیر، 1356
سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، انتشارات توس، 1374
برای تهیه کتاب تاریخ پوشاک اقوام ایرانی می‌توانید به شهر کتاب در سراسر کشور و همچین سایت شهر کتاب برای خرید آنلاین مراجعه نمایید.
